Efektywność działania pułapek feromonowych w wyłapywaniu motyli szrotówka kasztanowcowiaczka (cameraria ohridella)

TADEUSZ BARANOWSKI, EWA DANKOWSKA
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Katedra Metod Ochrony Roślin

I. WSTĘP
Szrotówek kasztanowcowiaczek (Cameraria ohridella) pojawił się w Polsce pod koniec XX wieku i od razu wzbudził duże zainteresowanie (Dankowska 2001). Ten niewielki motyl bardzo szybko rozprzestrzenił się po kraju powodując uszkodzenia na liściach kasztanowca białego. Początkowe szkody powodowane przez szrotówka mogą być mylone ze szkodami wyrządzanymi przez grzyb Guignardia aesculi. Szkody powodowane przez larwy szrotówka widoczne są jedynie na górnej stronie liścia, a przez grzyb po obu stronach i często otoczone są żółtą obwódką (Baranowski 2002). Z każdym rokiem przybywa sposobów zwalczania szrotówka kasztanowcowiaczka lub ograniczania jego liczebności. W ochronie roślin coraz większego znaczenia nabierają pułapki feromonowe (Wiech i wsp. 2001). Celem badań było porównanie efektywności działania pułapek feromonowych w wyłapywaniu motyli szrotówka kasztanowcowiaczka.
II. MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w 2009 i 2010 roku w Poznaniu na 20 drzewach kasztanowca białego rosnących wzdłuż Alei Wielkopolskiej. Testowano dwa typy pułapek – typu „delta”  (10 drzew) i kominowych (10 drzew) oraz dwa feromony – produkcji czeskiej  (8E,10Z – tetradeca-8, 10 – dienal) i polskiej (8E,10Z tetrahedron – 2009, 65,1648). Termin rozpoczęcia badań był ściśle związany z datą wylotu motyli pokolenia
zimującego. Pułapki zawieszono w koronach drzew, przytwierdzając je do gałęzi na wysokości około 2 m od ziemi. Wymianę lepów w pułapkach „delta” i wody w pułapkach kominowych wykonywano w odstępach dwutygodniowych. Dyspensery feromonowe nie były wymieniane w czasie prowadzenia badań. Dane meteorologiczne notowano przy pomocy kostki HOBO zawieszonej wśród drzew.
III. WYNIKI I DYSKUSJA
Dane meteorologiczne z okresu lotu motyli szrotówka kasztanowcowiaczka przedstawiono w tabeli 1., a terminy wylotu motyli w tabeli 2.

Miesiąc                    Month

Średnia temperatura / Average temperature   [oC] 2009                                           2010

Suma opadów / Rainfall                      [mm] 2009                                        2010

 

Kwiecień – April	13,3	9,1	16,4	41,2
Maj – May	13,5	11,1	82,0	105,3
Czerwiec – June	15,5	16,2	96,8	10,3
Lipiec – July	19,2	19,6	92,6	80,4
Sierpień -August	19,4	17,1	13,8	158,1
Wrzesień – September	15,5	11,6	27,6	72,3
Średnia/suma Average/sum	15,8	14,1	329,2	467,6

Tabela 1. Warunki atmosferyczne (Poznań 2009–2010)

Pokolenie           Generation

Data wylotu Date of flight 2009                                    2010

 

Zimujące – Orerwintering	23.04	6.05
I – wiosenne – spring	3.07	20.06
II – wiosenne – spring	15.08	4.08
III – letnie – summer	25.09	19.09

 

Warunki atmosferyczne w 2009 i 2010 roku były podobne. Motyle szrotówka kasztanowcowiaczka pokolenia zimującego pojawiły się na przełomie kwietnia i maja. Terminy wylotu pozostałych pokoleń były do siebie zbliżone.
Efektywność działania pułapek feromonowych Wyniki badań nad efektywnością działania pułapek i zastosowanych feromonów
przedstawiono w tabeli 3.

Pułapki                                              Traps

Suma odłowionych motyli Butterflies total caught 2009                                      2010

 

Typu „delta”	feromon czeski Czech pheromone feromon polski Polish pheromone	56 442              40 794	12 543       9 077
Kominowa Chimmney	z wodą / with water bez wody / no water	491  282	109 63

Tabela 3. Porównanie efektywności pułapek i feromonów

W pułapkach typu „delta” odłowiono więcej motyli szrotówka kasztanowcowiaczka niż w pułapkach kominowych. Odpowiednio 118 856 i 945 motyli. Pułapki typu „delta” z feromonem produkcji czeskiej były skuteczniejsze niż produkcji polskiej. Na te feromony wyłapano 68 985 owadów. Stanowiły one 57,6% wszystkich odłowionych motyli. Również Baranowski i Gaczkowska (2006) oraz Baranowski i wsp. (2008) stwierdzili, że stosowanie feromonów zwiększyło ilość wyłapanych motyli szrotówka kasztanowcowiaczka.
IV. WNIOSKI
1. Pułapki feromonowe typu „delta” są przydatne do wyłapywania motyli szrotówka kasztanowcowiaczka, natomiast pułapki kominowe są do tego celu mało przydatne.
2. Feromon produkcji czeskiej był skuteczniejszy niż produkcji polskiej.
V. LITERATURA
Baranowski T. 2002. W obronie szrotówka kasztanowcowiaczka. Ochrona Roślin nr 11–12: 6–7.
Baranowski T., Borowicz A., Czapiewska K. 2008. Wpływ barwnych tablic i feromonów na liczebność wyłapywanych motyli szrotówka kasztanowcowiaczka (Cameraria ohridella Deschka
& Dimić). Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 48 (2): 697–700.
Baranowski T., Gaczkowska K. 2006. Skuteczność pułapek feromonowych w wyłapywaniu motyli szrotówka kasztanowcowiaczka (Cameralia ohridella). Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 46 (2): 403–405.
Dankowska E. 2001. Szrotówek kasztanowcowiaczek (Cameraria ohridella). Nowe zagrożenie dla kasztanowców. Aura 6: 22–23.
Wiech K., Kałmuk J., Pawelec A. 2001. Wykorzystanie pułapek feromonowych do prognozowania niektórych szkodników warzyw. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 41 (2): 450–453.

---

Inwazja szrotówka kasztanowcowiaczka na terenie całej Polski oraz jego ogromny potencjał rozrodczy oznaczają, że bez naszej pomocy natura sama sobie nie poradzi. W związku z tym konieczne jest podjęcie kompleksowych działań w celu ratowania osłabionych przez szkodnika kasztanowców.
Istnieje kilka metod zwalczania szrotówka. Można je podzielić na metody mechaniczne i chemiczne.
Znane metody naturalne,  takie jak: osadzanie na liściach kasztanowców złotooków (Chrysopidae) i pasikoników (Tettigoniidae), które niszczą jaja i gąsienice szkodnika, pająków, które polują na dorosłe motyle, czy wabienie sikorek, które żywią się gąsienicami, są mało efektywne (tylko do 3 proc. larw ginie).

Metody mechaniczne
Najważniejszą, dość skuteczną, a jednocześnie prostą metodą walki ze szrotówkiem kasztanowcowiaczkiem jest po prostu grabienie i niszczenie liści.  Redukuje ono występowanie szkodnika nawet o 30 proc. W opadłych liściach wylęgają się i zimują poczwarki. Palenie czy zakopywanie liści (na głębokość co najmniej 30 cm, inaczej poczwarki mogą wyjść spod ziemi) wpływa znacząco na ograniczenie liczebności pierwszego pokolenia. Niestety, nawet bardzo dokładne grabienie nie gwarantuje stuprocentowego pozbycia się populacji szrotówka z naszego parku czy ogrodu, ponieważ część osobników może schronić się w żywopłotach czy krzakach lub – w czasie grabienia – spaść na ziemię.
Drugą mechaniczną metodą walki ze szrotówkiem jest lepowanie pni. Polega ona na otoczeniu pnia drzewa prostą opaską z folii nasączoną klejem oraz feromonem samicy szrotówka. Lepowanie pnia jest skuteczne jedynie w przypadku pierwszego, wychodzącego z ziemi i liści, pokolenia owada. Należy je zatem wykonać na przełomie marca i kwietnia, a następnie zdjąć lep.
Fundacja Nasza Ziemia nigdy nie korzystała z tej metody ochrony drzew. Do opaski przylepia się zbyt duża ilość innych, pożytecznych  owadów – niekiedy szrotówek stanowi wśród ofiar mniejszość.

Metody chemiczne
Najbardziej znaną metodą chemiczną są iniekcje do pnia, czyli endoterapia potocznie zwana szczepieniami. Polega ona na wprowadzaniu do tkanek przewodzących drzew różnych substancji o właściwościach pestycydu – owadobójczych i grzybobójczych. Preparat rozchodzi się wewnątrz drzewa i dochodzi do liści, które stają się niejadalne dla gąsienic szrotówka. „Przedostaje się do liści naczyniami transportującymi wodę. Gdy larwa zje miąższ liścia zawierającego preparat, przestaje żerować. Ginie z głodu, nie w wyniku działania środka” – wyjaśnia prof. Gabriel Łabanowski. Dodatkową zaletą iniekcji jest jej wybiórczość – preparat działa tylko na szrotówka – a także ochrona drzew przed czekoladową plamistością liści powodowaną przez grzyb Guignardia aesculi, np. w Łazienkach Królewskich w Warszawie iniekcje stosowano już w tym celu w 1985 roku.

W 2004 roku Zakład Ochrony Lasu Instytutu Badawczego Leśnictwa przeprowadził doświadczenia z opryskami kasztanowców preparatami Dimilin 25 WP, Dimilin 480 SC w stężeniu 0,04-0,05 proc. (maj) oraz Rimon 100 EC w stężeniu 0,15 proc. (lipiec). Obserwacjom poddano także działanie japońskiego środka owadobójczego o nazwie chlotianidyna, który stosuje się w formie iniekcji do gleby pod okapem drzew w dawce 15 lub 30 gr substancji aktywnej na 15 l wody. Wszystkie trzy wykazały się wysoką skutecznością w eliminowaniu szkodnika. Należy jednak podkreślić, że żaden z preparatów nie działa wybiórczo na szrotówka. Podczas ich stosowania giną również inne owady.
Bardzo dobrym uzupełnieniem grabienia i utylizacji liści są pułapki feromonowe. Zawieszony na drzewie kominek, zawierający feromon samicy owada oraz truciznę, od kwietnia do września odławia samce szrotówka, zmniejszając tym samym populację szkodnika.

Wybór metody ochrony drzewa powinien być uzależniony od jego stanu i pory roku. Jeśli kasztanowiec jest w w miarę dobrym stanie – nie traci wszystkich liści i owocuje, pielęgnujmy go, dokładnie usuwajmy liście i zawieśmy pułapkę feromonową. Jeśli natomiast  stan drzewa z roku na rok się pogarsza – liście opadają już  w lipcu i nie widać śladu owoców, dopiero wtedy sięgnijmy po chemię.
Harmonogram pielęgnacji i doboru metod pomocy kasztanowcom w zależności od pory roku:

więcej o Programie Ochrony Kasztanowców  https://www.pomozmykasztanowcom.pl/index.php/page/jakpomoc